Ngadalë po shfaqen konturat e një marrëveshjeje të qëndrueshme paqeje për Ukrainën, pavarësisht qasjes kontroverse të presidentit të SHBA-së, Donald Trump. Sipas informacioneve nga zyrtarë amerikanë, ukrainas dhe evropianë, megjithatë ekziston një rrugë drejt një zgjidhjeje të arsyeshme. Ajo do të bazohej në një Ukrainë sovrane, kufijtë e së cilës mbrohen nga garanci të forta ndërkombëtare të sigurisë, që është pjesë e Bashkimit Evropian dhe rindërton ekonominë e saj me investime të mëdha nga SHBA-ja dhe Evropa. Për këto elemente është diskutuar edhe gjatë vizitës së presidentit ukrainas Volodymyr Zelensky në Londër, ku ai u takua me liderët e Britanisë së Madhe, Francës dhe Gjermanisë, shkruan The Washington Post.
Roli kontrovers i Trump-it
Edhe pse duket se marrëveshja është gjithnjë e më afër, prirja e Trump-it për t’u afruar me agresorin rus dhe presioni që po ushtron ndaj presidentit të Ukrainës, Volodymyr Zelensky, mund të shkatërrojnë gjithçka. Bisedimet ndërlikohen edhe më shumë nga Strategjia e Sigurisë Kombëtare, të cilën Shtëpia e Bardhë e publikoi javën e kaluar, ku sugjerohet se Trump dëshiron të mbajë një qëndrim po aq distancues ndaj Evropës demokratike sa edhe ndaj Rusisë autokratike, thuhet se “për të ulur rrezikun e konfliktit mes Rusisë dhe shteteve evropiane”. Një barazim i tillë midis aleatëve dhe kundërshtarëve nuk ka kuptim as strategjikisht as moralisht, dhe po shqetëson seriozisht partnerët evropianë.
Megjithë këto themele të paqëndrueshme, përpjekjet e Trump-it për paqe kanë njëfarë potenciali. Negociatat po drejtohen nga Jared Kushner dhe Steve Witkoff, biznesmenë dhe jo diplomatë, por duket se e kuptojnë se mbrojtja më e mirë për Ukrainën është një kombinim i garancive detyruese të sigurisë dhe një prosperiteti të ardhshëm ekonomik. Ata janë gjithashtu të vetëdijshëm se i gjithë paketi do të dështojë nëse Zelensky nuk do të jetë në gjendje ta shpjegojë dhe ta mbrojë atë para shoqërisë ukrainase – e cila është e guximshme, por e lodhur.
Tre dokumente dhe shtatë elementet kryesore të paketës negociuese
Sipas një zyrtari ukrainas, paketa negociuese përbëhet nga tre dokumente: plani i paqes, garancitë e sigurisë dhe plani i rimëkëmbjes ekonomike. Edhe pse negociatat vazhdojnë dhe Ukraina me aleatët evropianë po përgatisin amendamentet e përbashkëta, nga bisedimet mes zyrtarëve amerikanë dhe ukrainas tashmë dihen pikat kryesore:
1. Hyrje e shpejtë e Ukrainës në Bashkimin Evropian
Ukraina mund të bëhet anëtare e BE-së që në vitin 2027. Kjo shkakton shqetësim tek disa shtete anëtare, por administrata Trump beson se mund ta kapërcejë rezistencën, veçanërisht të Hungarisë, e cila deri tani ka qenë pengesa më e madhe.
Anëtarësimi do të nxiste tregtinë dhe investimet, por gjithashtu do ta detyronte Ukrainën të luftojë më fuqishëm kundër korrupsionit të thellë në ndërmarrjet shtetërore. Në thelb, lufta është zhvilluar pikërisht rreth pyetjes nëse Ukraina mund të bëhet vend evropian – një ide që presidenti rus Vladimir Putin e përçmon.
2. Garancitë amerikane të sigurisë “si neni 5”
Shtetet e Bashkuara do t’i ofronin Ukrainës garanci sigurie në stilin e Nenit 5 të NATO-s, nëse Rusia shkel marrëveshjen.
Kievi insiston që një marrëveshje e tillë të nënshkruhet nga SHBA-të dhe të ratifikohet nga Kongresi amerikan, ndërsa shtetet evropiane të nënshkruajnë marrëveshje të veçanta.
Edhe pse besueshmëria e garancive amerikane është dobësuar për shkak të formulimeve në Strategjinë e re të Sigurisë Kombëtare, që vënë në dyshim NATO-n, ekipi i Trump-it pretendon se mbetet i përkushtuar ndaj mbështetjes së inteligjencës për Ukrainën – pa të cilën nuk ka siguri reale.
3. Ruajtja e sovranitetit ukrainas pa veto ruse
Sovraniteti i Ukrainës do të mbrohej nga çdo e drejtë vetoje ruse.
Megjithatë, negociata të vështira po zhvillohen rreth numrit të forcave të armatosura të Ukrainës. Po merret parasysh rritja e propozimit amerikan nga 600.000 në 800.000 ushtarë – afërsisht numri që Ukraina do të kishte edhe pas luftës.
Kievi, megjithatë, refuzon çdo kufizim kushtetues, siç kërkon Moska, pavarësisht numrit formal të trupave.
4. Zonë e demilitarizuar përgjatë gjithë vijës së armëpushimit
Planifikohet krijimi i një zone të demilitarizuar përgjatë gjithë vijës së armëpushimit – nga rajoni i Donjeckut në verilindje deri në Zaporizhia dhe Herson në jug.
Pas saj do të ndodhej një zonë shtesë nga e cila do të hiqej armatimi i rëndë.
E gjithë vija do të ishte nën mbikëqyrje të rreptë, në stilin e zonës së demilitarizuar midis Koresë së Veriut dhe asaj të Jugut.
5. Leshimet territoriale dhe “shkëmbimi i territorit”
Ustupjet territoriale konsiderohen të pashmangshme, megjithëse Ukraina dhe SHBA ende debatojnë për vijat konkrete. Rusia kërkon që Ukraina të heqë dorë nga rreth 25 përqind e rajonit të Donjeckut që ende kontrollon.
Ekipi i Trump-it pretendon se Ukraina me shumë gjasë do ta humbte këtë territor në luftime gjatë gjashtë muajve të ardhshëm, dhe se ustupjet tani do të shpëtonin jetë. Zelensky të hënën tha se nuk ka “të drejtë ligjore” t’i japë territor Rusisë, dhe si një zgjidhje e mundshme përmendet modeli korean, sipas të cilit të dyja Koretë vazhdojnë të pretendojnë të gjithë gadishullin.
6. E ardhmja e centralit bërthamor të Zaporizhias
Termocentrali bërthamor i Zaporizhias, më i madhi në Evropë, nuk do të ishte më nën pushtimin rus. Bëhen negociata që menaxhimin ta marrë Shtetet e Bashkuara, gjë që një pjesë e zyrtarëve ukrainas e shikon si një “faktor amerikan të pengimit” – garanci se çdo agresion i ri rus do të përfshinte automatikisht Uashingtonin.
7. Rindërtimi ekonomik i Ukrainës, por edhe i Rusisë
Administrata Trump dëshiron të nxisë investime të mëdha dhe zhvillim ekonomik në Ukrainë. Një burim financimi do të ishte mbi 200 miliardë dollarë pasuri ruse të ngrira në Evropë, prej të cilave është propozuar që 100 miliardë dollarë të vihen menjëherë në dispozicion të Ukrainës për reparacione, me mundësi që shuma të rritet.
Shtytësi kryesor afatgjatë do të ishin investimet amerikane, përfshirë planin e Fondit të Zhvillimit të Ukrainës, ku marrin pjesë BlackRock dhe Banka Botërore, i cili mund të tërheqë deri në 400 miliardë dollarë.
Në të njëjtën kohë, Trump dëshiron iniciativa të ngjashme investimi dhe rikonstruksioni edhe për Rusinë, duke u nisur nga bindja se vendet që tregtojnë dhe përparojnë nuk luftojnë – megjithëse historia tregon se kjo nuk është gjithmonë e vërtetë.
A do të marrë Ukraina paketën që e detyron të gëlltisë “pilulën e hidhur”?
Negociatat po zhvillohen në një moment kur Ukraina, me mbështetjen e aleatëve evropianë dhe të Shteteve të Bashkuara, po shqyrton një kompromis jashtëzakonisht të ndërlikuar që përfshin garanci sigurie, rindërtim ekonomik dhe çështje territoriale.
Suksesi i negociatave mund të varet nga fakti nëse negociatorët e Trump-it do të krijojnë një paketë sigurie dhe stimujsh ekonomikë që do të jetë mjaft tërheqëse, saqë ukrainasit të pranojnë të gëlltisin “pilulën e hidhur” të dorëzimit të një pjese të territorit.
Në të kundërt, lufta do të vazhdojë.
Ky skenar është i mundshëm edhe nëse Trump këmbëngul në politikën “tani ose kurrë”. Siç ka vërejtur vetë Trump disa dekada më parë:
“Gjëja më e keqe që mund të bësh në biznes është të dukesh i dëshpëruar për ta mbyllur një marrëveshje. Kjo e bën palën tjetër të ndjejë gjak, dhe pastaj ti je i mbaruar.”
